O‘z-o‘zini saqlash – insonning asosiy instinktidir. U bizning o‘limga nisbatan judayam istalmagan va iloji boricha orqaga suriladigan voqea sifatidagi munosabatimizni bildiradi.
Mabodo o‘z-o‘zini saqlash instinkti bilan shartnoma tuzish imkoniyati bo‘lsa-chi?
O‘lim – bu hayotning muqarrar qismidir. Har bir kishi o‘z hayotining bu bosqichi haqida o‘ylab ko‘radi. Kimlardir abadiy barhayotlik eliksirini axtarish bilan ovora.
O‘lish jarayoni tug‘ilish bilanoq boshlanadi. Biroq insonda bu narsaning qandaydir vahimali, odatda istalmagan va hamisha qayg‘uli ko‘rinishda sodir bo‘lishi haqida tushuncha shakllangan.
Frenk Kolkman – eksperimental dizayner, u o‘z ijodiy faoliyatini odamlar hayotining narsalari, voqea va hodisalarini tushunishni chuqur tahlil etishga qaratdi.
Konstruktor o‘z diqqatini o‘limni vahimali kutib yotish masalasiga qaratdi. Butun dunyo bo‘ylab tuzalmaydigan bemorlar orasida o‘lim soatini juda qattiq iztirobda kutish holati kuzatiladi.
Bunday ta’sirchan holat tuzalmaydigan bemorlar uchun ularning qolgan umrlarini sifat jihatidan o‘zgartirish imkonidan mahrum etuvchi yangi hayot tarziga aylanadi. Bu holat o‘layotgan kishilarga o‘zini quvnoq his etish, o‘lim hodisasiga nisbatan tinch munosabatda bo‘lishga xalaqit beradi.
Shunday muammoga duch kelgan, o‘tkir tahliliy aql va muhandislik ko‘nikmalariga ega bo‘lgan va dunyoni o‘zgartirishni istagan Frenk insonning asta-sekin so‘nib borish holatini ifoda etuvchi trenajer yaratdi (muallifning fikriga ko‘ra).
Gollandiya dizayn haftasi doirasida ixtirochi mehmonlarga mashinaning imkoniyatlarini o‘zlarida sinab ko‘rishni taklif etdi. Asbob Outrospectre deb ataladi. Qurilma insonning o‘z organizmidan tashqaridagi holatda bo‘lishini ifoda etadi. Balki dizayner bu bilan ruhning tanadan chiqish holatini aks ettirmoqchi bo‘lgandir.
«O‘lim trenajeri»ning texnologik tuzilishi
Outrospectre bir nechta mexanik va kompyuterlashgan tarkibiy qismlardan iborat:
- Kompyuterli blok
- VR shlemi
- Slayderli qurilma
- Urish mexanizmli shtativ
- Maneken boshli ustun
- Uch o‘lchamli stereo kameralar va stereodispley
- Stereofonik mikrofonlar va quloqchinlar tizimi
Ishlash tamoyili
Odam taxminan bas-baraban urto‘qmog‘i kabi urish bolg‘asi ko‘rinishidagi asbob o‘rnatilgan tik shtativ oldiga turadi. Element yurak proyeksiyasi qismiga o‘rnatiladi va yurak urishi ritmini amalga oshiradi, bu esa taktil his etishni kuchaytiradi.
Boshga uch o‘lchamli stereo displeyli va binaural audio tizimli virtual voqelik ko‘zoynagi kiyiladi. Shlem kompyuter grafikasini emas, balki insonning haqiqiy muhitini uzatadi.
Sinalayotgan odamning orqasida shtativ ustunli relsli yo‘lka joylashgan. Ustunga maneken boshi mahkamlangan. Harakatlanuvchi mexanizmlar tufayli shtativ ko‘rish chegarasi vektori bo‘ylab oldinga va orqaga surilish imkoniyatiga ega. Ishtirokchi boshi harakatlari bilan sinxronlashgan mexanika esa boshqa o‘qlarga qarash imkonini beradi. Shu tufayli insonda nazorat darajasi pasayadi, chunki u kompyuter orqali ko‘ringan narsani o‘zi shaxsan ko‘rayotgandek his etadi.
Bunday uslubiyat orqali yaratuvchi miyaning psixofizik tuzilishini go‘yoki “sindiradi”, qo‘rquvlar rivojlanishining komponentlarini ketkazadi.
Biroq, sinovchining butunlay virtual koinotga kirib ketishining oldini olish uchun, namoyish testi vaqtida Kolkman reslsli trek oxiriga ko‘zgu o‘rnatdi. Sinovchi unga qaragan vaqtda o‘z aksini emas, balki robotni ko‘radi, va darhol voqelikni haqiqiy his etishga qaytadi. Bemorlar bilan ishlash vaqtida bu ko‘zgu bo‘lmaydi, chunki unda o‘limga ko‘nikma hosil qilish jarayoni kechmaydi.
Outrospectre bemalol psixoterapevtik yordam asbobi bo‘lishi mumkin, chunki u insonlarning muqarrar o‘limga qarashini o‘zgartirib, ularning qolgan kunlarini o‘z yaqinlari va do‘stlari davrasida mazmunli o‘tkazish imkonini beradi.
Yangilik ham doimo qo‘rqitadi
Huquqiy normativlar, etik va psixofiziologik normalarni uzoq vaqt tahlil etib, bemorlar va shifokorlar fikrlarini jamlab, klinik sinovlar boshlanadi, ular ushbu ixtironing ta’sirchanligini ko‘rsatadi va uning zamonaviy jamiyatga zaruratini belgilaydi.
